Categories
Charak Samhita Dravya Guna Syllabus

Mahakashaya / महाकषाय – Acc. To B.A.M.S. Syllabus

50 महाकषाय (Mahakashaya) हैं :-

1) हृदय महाकषाय:
  • आम
  • अमलवेतस
  • आम्रा
  • बेर
  • बड़ी बेर
  • दाड़िम
  • करौंदा
  • बड़हल
  • वृक्षामल
  • मातुलूँग
2) श्वाशहर महाकषाय:
  • अगरु
  • चोपचीनी
  • तुलसी
  • छोटी इलायची
  • हींग
  • जीवंती
  • भूम्यालकि
  • कचूर
  • पुष्करमूल
  • अमलवेतस
3) कासहर महाकषाय:
  • आमलकी
  • हरीतकी
  • पीप्पली
  • मुनक्का
  • दुरालाभा
  • कंटकारी
  • कर्कट्श्रृंगी
  • श्वेतपुनर्नवा
  • रक्त पुनर्नवा
  • भूम्यालकि
4) जीवनीय महाकषाय:
  • जीवक
  • ऋष्भक
  • मेदा
  • महामेदा
  • काकोली
  • क्षीरकाकोली
  • मुदगपर्णी
  • मांश्पर्णी
  • जीवन्तकी
  • मुलैठी
5) बल्य महाकाषाय (Mahakashaya):
  • बला
  • अतिबला
  • शतावरी
  • सारिवा
  • अश्वगंधा
  • कुटकी
  • कौंच के बीज
  • ऐन्द्री
  • मांश्पर्णी
  • क्षीरविदारी।
6) वर्णय महाकाषाय:
  • खस
  • मुलैठी
  • मंजिष्ठा
  • सारिवा
  • नागकेशर
  • चन्दन
  • क्षीरविदारी
  • श्वेतदुर्वा
  • श्यामदुर्वा
  • पद्मक
7) कंठ्य महाकाषाय:
  • सारिवा
  • मुलैठी
  • पिप्पली
  • ईख की जड़
  • मुनक्का
  • विदारी कर्ण
  • बृहती
  • कंटकारी
  • कायफल
  • हंसपदी
8) दीपनीय महाकाषाय:
  • पिप्पली
  • पिप्पलीमूल
  • चव्य
  • चित्रक
  • मरीच
  • सोंठ
  • भिलावा की गुठली
  • अजमोदा
  • हींग
  • अमलवेतस
9) बृंहणीय महाकाषाय:
  • काकोली
  • क्षीरकाकोली
  • शेवतबला
  • पीतबला
  • अश्वगंधा
  • विधारा
  • दुग्धिका
  • क्षीरविदारी
  • वनकपास
  • विदारीकन्द
10) लेखनीय महाकाषाय (Mahakashaya):
  • हरिद्रा
  • दारुहरिद्रा
  • वचा
  • सफेदवचा
  • कुष्ठ
  • नागरमोथा
  • अतिविषा
  • कुटकी
  • चित्रक
  • चीरबिल्व
11) भेदनीय महाकाषाय:
  • अर्क
  • एरंड
  • निशोथ
  • लांघली
  • शंखिनी
  • चित्रा
  • चित्रक
  • चिरबिल्व
  • कुटकी
  • स्वर्णक्षीरी
12) संधानीय महाकाषाय:
  • गिलोय
  • मुलैठी
  • पाठा
  • पीठिका
  • मंजिष्ठा
  • मोचरस
  • धातकी पुष्प
  • लोदर
  • प्रियंगु
  • जायफल
13) शुक्रजनन महाकाषाय:
  • जीवक
  • ऋषभक
  • मेदा
  • काकोली
  • क्षीरककोली
  • बनउड़द
  • शतावरी
  • जटामांसी
  • बनमुंग
  • कूलिंग
14) शुक्रशोधन महाकाषाय:
  • कुष्ठ
  • एलवा
  • इक्षु
  • खस
  • कांडेेषु
  • कायफल
  • कदम्ब का गोंद
  • समुद्रफेन
  • कुकिलक्ष
  • बंकुल
15) शोथहर महाकाषाय:
  • बिल्व
  • अग्निमंथ
  • श्योनाक
  • पाटला
  • गंभारी
  • शालपर्णी
  • पृष्णपर्णी
  • बृहती
  • कंटकारी
  • गोक्षुर
16) ज्वरहर महाकाषाय:
  • हरीतकी
  • विभितकी
  • आमलकी
  • मंजिष्ठा
  • पाठा
  • मुनक्का
  • पीलू
  • शर्करा
  • सारिवा
  • फालसा
17) श्रमहर महाकाषाय:
  • मुनक्का
  • खर्जूर
  • अंजीर
  • फालसा
  • बेर
  • अनार
  • ईख
  • यव
  • साठीचावल
  • प्रियाल
18) मूत्रविरंजनीय महाकाषाय:
  • मुलैठी
  • प्रियंगु
  • धातकीपुष्प
  • कमल
  • नीलकमल
  • नलींग
  • कुमुद
  • सोगंदीक
  • पुंडरीक
  • शतपत्र
19) मूत्र विरेचीनय महाकाषाय:
  • गोक्षुर
  • कुश
  • काश
  • दर्भ
  • गुन्द्रा
  • पाषाणभेद
  • पुनर्नवा
  • वृत्वदानी(विदारीकन्द)
  • वशीर(रक्त अपामार्ग)
  • शरमूल
20) मूत्र संग्रहणीय महाकाषाय:
  • आम
  • जामुन
  • वट
  • प्लक्ष
  • उदुम्बर
  • पीपल
  • भिलावा
  • अश्मंतक
  • खदीर
  • कपीतन(शिरीश)
21) पुरीष संग्रहणीय महाकाषाय:
  • प्रियंगु
  • सारिवा
  • श्योनाक
  • लोध्र
  • मूच् र्छरस
  • लज्जालु
  • धतकीपुष्प
  • पदम्
  • कमलकेसर
  • आम की गुठली
22) पुरीष विरंजनीय महाकाषाय:
  • नील कमल
  • जामुन
  • महुआ
  • शाल्मली
  • कौंच
  • श्रीवेष्टक
  • भुनी हुई मिट्टी
  • विदारीकन्द
  • तिल
  • शल्लकी की छाल
23) तृप्तिहन महाकाषाय:
  • चव्य
  • चित्रक
  • सोंठ
  • पिप्पली
  • पटोल
  • गिलोय
  • वचा
  • नागरमोथा
  • मूर्वा
  • विडंग
24) स्नेहोपग महाकाषाय:
  • मुनक्का
  • मुलैठी
  • गिलोय
  • मेदा
  • काकोली
  • क्षीरलकोली
  • जीवंती
  • जीवक
  • सारिवा
  • विदारीकन्द
25) स्वेदोपग महाकाषाय:
  • अर्क
  • एरंड
  • सहिजन
  • यव
  • तिल
  • कुलथ
  • उड़द
  • बेर
  • शवेत पुनर्नवा
  • रक्त पुनर्नवा
26) तृष्णा निग्रहंण महाकाषाय:
  • धनिया
  • सोंठ
  • पटोल
  • वासा
  • नागरमोथा
  • चन्दन
  • पित्तपापड़ा
  • गिलोय
  • चिरायता
  • सुगन्धबाला
27) अर्शोहन महाकाषाय:
  • चव्य
  • चित्रक
  • सोंठ
  • हरीतकी
  • बिल्व
  • दारुहरिद्रा
  • वचा
  • अतिविषा
  • कुटज
  • यवासा
28) कुष्ठह्न महाकाषाय:
  • भल्लातक
  • कनेर
  • हल्दी
  • वायविडंग
  • हरीतकी
  • आमलकी
  • अमलतास
  • सप्तपर्ण
  • चमेली के पत्ते
  • खदीर्।
29) कण्डुहन महाकाषाय:
  • चन्दन
  • नीम
  • मुलैठी
  • सरसों
  • नागरमोथा
  • दारुहल्दी
  • जटामांसी
  • अमलतास
  • लताकरंज
  • कुटज
30) कृमिहन महाकाषाय:
  • वायविडंग
  • शिग्रु
  • मरीच
  • नअगरमोथा
  • केबुक
  • निर्गुण्डी
  • गोक्षुर
  • मुशापर्णी
  • वृषवर्णिका
  • किणही
31) विषहन महाकषाय:
  • निशोथ
  • काली निशोथ
  • हल्दी
  • मंजिष्ठा
  • छोटी इलायची
  • चन्दन
  • कतक
  • शिरीश
  • निर्गुण्डी
  • श्लेशमंतक
32) दाह प्रशमन महाकषाय:
  • चन्दन
  • नीलकमल
  • खस
  • लाजा
  • सारिवा
  • मंगूआ
  • सुगन्धबाला
  • शर्करा
  • गुडूची
  • गंभारी का फल
33) शीत प्रशमन महाकषाय:
  • अगरु
  • तगर
  • धनिया
  • सोंठ
  • पिप्पली
  • वचा
  • कटेरी
  • शोना
  • अजवायन
  • गनीया
34) उदर्द प्रशमन महाकषाय:
  • खदर
  • अरिमेद
  • कदर
  • बेर
  • चिरौंजी
  • सप्तपर्ण
  • अश्वकर(शाल)
  • अशन्दन
  • अर्जुन
  • तिंण्डु
35) अंगमर्द प्रशमन महाकषाय:
  • चन्दन
  • खस
  • छोटी इलायची
  • सारिवा
  • मुलैठी
  • काकोली
  • एरण्ड
  • छोटी कटेरी
  • बड़ी कटेरी
  • पिठिबल
36) शूलप्रश्मन महाकषाय:
  • चव्य
  • चित्रक
  • सोंठ
  • मरीच
  • पिप्पली
  • पिप्लामूल
  • अजमोदा
  • अजगन्दा
  • जीरा
  • कण्डी
37) वेदना स्थापन महाकषाय:
  • कदम्ब
  • कठफल
  • मूचररस
  • शिरीष
  • शाल
  • एला
  • अशोक
  • तै लवल
  • पद्मक
  • जलवेतस
38) संज्ञास्थापन महाकषाय:
  • हींग
  • वचा
  • गोलोवी
  • ब्राह्मी
  • जटामांसी
  • गुग्गलु
  • कुटकी
  • अरिमेद
  • मीठा नीम
  • चोरक
39) शोणित स्थापन महाकषाय:
  • शर्करा
  • लाजा
  • लोध्र
  • अगरु
  • मुलैठी
  • मधु
  • कुमकुम
  • प्रियंगु
  • मोचरस
  • मृतकपाल
40) वय स्थापन महाकषाय:
  • हरीतकी
  • आमलकी
  • गुडूची
  • मंडुकपर्णी
  • रासना
  • पुनर्नवा
  • जीवंती
  • शतावरी
  • अपराजिता
  • सारिवा
41) प्रजा स्थापन महाकषाय:
  • ऐन्द्री
  • ब्राह्मी
  • शतवीर्य
  • सहस्त्रवीर्य
  • अमोघा(पाटला)
  • अव्यथा
  • शिवा
  • कुटकी
  • वट्यपुष्पि
  • विश्वसेनकान्त(प्रियंगु)
42) स्तन्यजनन महाकषाय:
  • कुश
  • काश
  • खस
  • शालीचावल
  • साठी चावल
  • इक्षुबलिका
  • दर्भ
  • गुन्द्रा
  • इटक्त
  • तृण
43) स्तन्यशोधक महाकषाय:
  • पाठा
  • गुडूची
  • सारिवा
  • सोंठ
  • देवदारु
  • नागरमोथा
  • मूर्वा
  • इन्द्रजौ
  • चिरायता
  • कटुकी
44) वमनोपग महाकषाय:
  • मधु
  • मुलैठी
  • कोविदारु(लाल कांचनार)
  • श्वेत कांचनार
  • कदम्ब
  • विदुल
  • बिम्बि
  • शणपुष्पि
  • सदपुष्पि
  • अपामार्ग
45) विरेचनोपग महाकषाय (Mahakashaya):
  • द्राक्षा
  • विभितकी
  • आमलकी
  • हरीतकी
  • गंभारी का फल
  • फालसा
  • बड़ी बेर
  • बेर
  • झड़बेर
  • पीलू
46) आस्थापनोपग महाकषाय:
  • बिल्व
  • पिप्पली
  • कुष्ठ
  • सर्षप
  • वचा
  • वत्सक
  • मुलैठी
  • मदनफल
  • निशोथ
  • सौंफ
47) अनुवासनोपग महाकषाय:
  • बिल्व
  • मैनफल
  • श्योनाक
  • अग्निमंथ
  • रास्ना
  • देवदारु
  • सौंफ
  • श्वेत पुनर्नवा
  • रक्त पुनर्नवा
  • गोखरू
48) शिरोविरेचनोपग महाकषाय:
  • ज्योतिष्मती
  • मरीच
  • पिप्पली
  • विडंग
  • शिग्रु
  • सर्षप
  • अपमार्ग के बीज
  • अपराजिता
  • महाशेवता
  • क्षवक
49) छर्दि निग्रहण महाकषाय:
  • आम्र
  • मातुलुंग
  • बेर
  • दाड़िम
  • जामुन की पत्ति
  • यव
  • खस
  • साठी चावल
  • मृति का
  • धान का लावा
50) हिक्का निग्रहंण महाकाषाय:
  • बेर
  • बीजक
  • कंटकारी
  • गिलोय
  • पिप्पली
  • दुरालाभा
  • अभया(हरीतकी)
  • कचूर
  • कुलिर्सश्रृंगी
  • पुष्करमूल
AFTER READING THIS POST, READ RATRICHARIYA.

2 replies on “Mahakashaya / महाकषाय – Acc. To B.A.M.S. Syllabus”

Thank you for getting in touch, we will surely make one for it and provide it as soon as possible.

Leave a Reply